E O PERDÓN?

Título:   A culpa

Autora: María Solar

Editorial: Xerais

A casualidade quere que escriba esta crítica poucos días despois, non chega  a unha semana, do pasamento de Nélida Piñón, escritora brasileiro-galega (é filla da emigración) cuxa primeira novela, Guía-mapa de Gabriel Arcanjo, publicada hai 61 anos e que trata un tema, o pecado, moi parecido a este de María Solar, a culpa. En calquera dos dous casos, na mente de quen le, séguense as tres palabras que dan título a estas liñas.

                Esas tres palabras que poñen título a estas liñas semellan lóxicas tamén despois de saber cal é o título deste novo romance para adultos de María Solar. Deste novo romance María Solar, premio Xerais na súa edición XXXIX, procedo a contarlles algunhas cousas interesantes, entre as cales procurarei dicir o menos posíbel do enredo. Queden con que, en principio, este é ben simple, mais como todas as historias simples remata sendo extraordinariamente complexo, e duro desde o punto de vista sensíbel, desde o punto de vista racional e humano. Se lles digo que todo comeza cando unha muller recibe unha millonaria herdanza dunha señora idosa, descoñecida e cheirenta é lóxico pensar que estamos a falar dunha historia de fortuna. E si. É unha historia de fortuna, mais tamén é unha historia de infortunio a que se agacha detrás desa dadivosa muller que fai á nosa protagonista inmensamente rica. E dicir que é unha historia de infortunio é pouco. Habelo, haino, porén tampouco é exactamente infortunio senón colaboración cómplice en varias mortes violentas.

                Deste xeito a estrutura do discurso dispón dous enredos que se anteceden, suceden e complementan até rematar sendo o mesmo. Por unha banda está o enredo da herdeira, escrito en terceira persoa mais que deixa percibir bastante ben a sentimentalidade, o estado interior das personaxes, sobre todo da bancaria protagonista e mais Enric, quen adquirirá meirande protagonismo no remate, onde se retoma o enredo inicial e se pon fin a ou intermedio, o da historia de Mirta (despois Mitha) e Marcela. Esta intermedia é unha historia de crimes xusticieiro e necesarios e tamén de complicidades silenciosas. E, sobre todo, é unha historia sobre a crueldade a que pode chegar un ser humano ( o de “humano” é un xenérico) capaz de violar e violentar a súa filla, e tamén unha historia da emigración a Arxentina, e do ascenso social que leva ás protagonistas a fuxir da prostitución e o abuso a ir subindo até que a agora Mirtha acada unha notoriedade grande como artista á par que Marcela o fai como administradora. Mais, adiántolles sen que iso supoña escribir demasiado sobre o argumento, remata sendo a historia dunha vinganza criminosa.

                Tal disposición estrutural está ben traballada, ao estilo dos best-seller, de xeito que iso se note nun remate sorpresivo. E se a iso engadimos a crueza humanitarista do relatado -que leva a quen le a preguntarse polos límites a que pode chegar a baixeza moral das persoas, a aledarse co ascenso vital das dúas mulleres, e a preocuparse cada vez máis cunha tentativa de asasinato- temos un produto literario que ofrece unha lectura intensa e atraente.

                Para alén do dito, no plano expresivo, esta segunda entrega narrativa de María Solar parece presentar meirande ambición que a exitosa Os nenos da varíola, mais a final trátase dunha voz narrativa na procura do seu estilo, que  opta por unha estrutura de best-seller e lingüisticamente amosa un rexistro que trata de ser variado aínda que aí se nota que era aconsellábel máis lingua e fraseoloxía patrimonial que desfixera esa imaxe de lingua oportunista con certas pretensións cultas que quere ser, antes de nada, non problemática para quen le. Iso, por unha banda quen le agradéceo, mais finalmente tamén o acaba padecendo, pois a dificultade verbal na lectura sempre axuda a aprender, que quen le se mova nun rexistro lingüístico que aínda sendo coñecido non sexa o  seu habitual…tamén axuda a crear atmosfera literaria, e iso neste romance non se percibe.

                Do resto, dígase que María Solar continúa temática da dominación entre persoas. Quen domina e quen é dominad@? Xa presente en As horas roubadas, mais agora exposto con meirande clareza e convicción.

                E tamén que, se nestas datas procuran un libro que obsequiar, esta é unha desas lecturas que compracen a quen le sempre que non esixa estándares literarios máis elevados.

ASDO.: Xosé M. Eyré 

(membro da Asociación Galega da Crítica)

SEMPRE FRAK SOUTELO

Título: A conxura do sete

Autor: Miguel Anxo Fernández

Editorial: Galaxia

O corpus narrativo de Miguel Anxo Fernández non  se reduce só á saga de Frank Soutelo. Porén, debemos comezar dicindo que aínda que sexa só por esa saga, que agora continúa co seu oitavo título, Miguel Anxo Fernández ocupa xa en propiedade un lugar destacado na historia da narrativa galega. Vai sendo xa imprescindíbel un estudo que dea conta da evolución da saga, tanto desde o punto de vista temático como formal. Pois en ningún dos dous aspectos se conformou con repetir esquemas, o cal xa de por si é de grande valor se temos en conta que que se trata dun xénero, o detectivesco ou pesquisador, moi “trillado”, vulgo dixit, mais o certo é que non é doado atopar autorías que coñezan tan ben o xénero como el.

               Neste ocasión Frank volve a Galiza para realizar unha investigación que ten como centro a espada do Santiago Matamouros. A petición de Dalia, Frank e Hieronymus “ Sugar” Jones regresan, e volverase conformar o equipo con ela, Poncio e o garda civil Franeiras. Permítanme que non  afonde nestas personaxes, xa coñecidas doutras veces. E permítanme tamén que si o faga coa tía Castora, personaxe secundaria, mais personaxe característica, de obrigada presenza, pois representa a sabedoría popular, e os seus consellos sempre lle son de utilidade da Frank, ademais, e isto resulta curioso e significativo, este tipo de personaxe, se ben goza de constancia, non é dos máis habituais nas nosas letras.

               No novo título da saga, para alén da consabida administración da información, que no xénero debe estar moi ben calculada para manter a tensión narrativa, a ese efecto cobra moita importancia a presenza de Hieronymus Jones e esa relación tan especial que manteñen Frank e el, repleta de tiranteces e conflitividade, na que sempre hai lugar para a sorpresa e o riso, o cal é un coadxuvante de primeira liña á hora crear interese lector, de que manteñamos o libro aberto.

               Mais existe aínda outro aspecto moi a salientar. O enredo pesquisador está perfectamente incardinado na dinámica social, económica e política que @s galeg@s viivimos. Neste caso trátase da explotación acuícola na ría de Muros-Noia, por parte dunha empresa estranxeira que pretende instalarse entre Muros e Porto do Son, sen importarlle nada arruinar a economía local ao modificar e impedir o normal desenvolvemento desta. Fartos estamos de saber como empresas estranxeiras, por sinal, explotan os nosos recursos enerxéticos recibindo a cambio unha minimísima compensación, no caso de recibir algunha. Aquí non é unha enerxética, é unha acuícola, mais iso importa ben pouco desde que a condición colonial da nosa sociedade queda exposta. Hai que dicir que con valentía. Doe dicilo mais é así, pouquísimas son as autorías que levan aos seus enredos a temática colonial. Debería ser algo habitual, normal, mais non o é, así que, aínda que sexa só por isto A conxura dos sete merece ser salientada. Nin que dicir ten que isto confírelle ao enredo un extra de verosimilitude, moi a ter en conta.

               Alén diso, cando encetamos a lectura de A conxura dos sete axiña comprobamos como a particular linguaxe de Miguel Anxo Fernández nos envolve por completo. Isto significa que logrou un idiolecto propio e característico que soubo manter en toda  a saga deica agora. Tampouco é un pormenor calquera.

               Porén, continuando coa lingua, o discurso mercería unha revisión máis efectiva antes de ser publicado, pois, por sinal, hai problemas co xénero gramatical. Iso polo que respecta á lingua galega, xa que tamén se emprega o latín, un latinorio formulístico que non nos parece precismente verosímil, referímonos a Iacobus Matamoutos. Ese “Matamouros” encaixa ben pouco no  latín. Mais falamos de ficción e nela todo é posíbel.

               Para remate, volvamos coa administración da información. Estruturalmente está disposta de xeito que se acade un remate climático e vertixinoso. O enredo vaise desenvolvendo pouco a pouco, gradualmente, deica chegar a ese remate onde todo se precipita. E cómpre dicir tamén que, malia a diversidade de lugares polos que Frank (ás veces coa súa comitiva), é perceptíbel o bo coñecemento que Miguel Anxo Fernández ten de Galiza, os seus pobos, vilas e cidades, particularmente no que ten que ver co bo comer. Que tampouco é un pormenor máis. Vistas as dificultades doutras autorías que temos comentado.

Así que, bo proveito con esta nova entrega da saga de Frank González. Non se sentirán defraudad@s..

ASDO.: Xosé M. Eyré

(menbro da Asociación Galega da Crítica)

ELIPSES, FLUXO E VIDA

Título: Sobre a água/dentro dela/anda uma ponte

Autora Inez Andrade Paes

Editorial: Glaciar

Quen quixer procurar unha tipoloxía de títulos non achará consenso, e si múltiples variantes. O título é unha das partes máis importantes da obra literaria, constitúe a súa carta de presentación, porén é dos aspectos menos estudados, case como se non fixera parte do texto. A tradicional distribución entre epónimos, emblemáticos e simbólicos, por moito que se advirta da posíbel fusión entre eles, está amplamente superada. Velaí que, á hora de escribir sobre este poemario de Inez Andrade Paes nos sexa imprescindíbel comezar por aí

                Dícía Umberto Eco aínda que o título “constitúe a primeira chave interpretativa”, o cal agardamos demostrar seguidamente. Xa lles adianto que o título son os primeiros versos de dous poemas que despois leremos, aínda que iso, de momento, ten pouca importancia. Agora imos coa primeira parte, o primeiro verso: “sobre a água”. Lembrar que a auga foi vista tradicionalmente como metáfora da vida, resulta moi útil. É ben claro que en ningún momento se esclarece se se trata da auga do mar ou de auga doce, mais iso pouco importa, toda vez que sobre calquera delas existen pontes e o fondo é lamacento. E se existen pontes tamén é obvio que a elas chegan camiños e delas volven partir. Polo tanto cando chegamos á ponte faise necesaria unha construción que nos axude a elidir a superficie acuosa que impedía o camiñar, que impedía o avance. De aí extraemos a palabra “elipse”, que, como poderán imaxinar ao encabezar esta crónica libresca, vai ter moita importancia no desenvolvemento da nosa análise do poemario de Inez Andrade Paes. Non queda outro remedio, pois se a auga era metáfora da vida, tamén o é o camiño, avanzar no camiño é vivir, e no camiño pódense atopar circunstancias ou cousas quen empecen a andada, igual que no mar as tormentas ou calmarias impiden que o buque/persoa avance. Dous camiños que se cruzan? Na vida, non son só dous camiños que a se cruzar, existen múltiples cruzamentos. Porén, tanto sobre a auga como dentro dela existe, está, a ponte, a figura da ponte. Imaxinemos logo que sobre auga vemos alguén nadando ou aboiando, non é unha imaxe tan diferente da da ponte. En todo caso, por mínima que sexa, velaí outra elipse que corta a uniformidade das augas. Outra elipse

               A aparición de obstáculos vitais ás veces é impredicíbel e moitas máis inevitábel. En todo caso debe terse en conta que a elipse sobre eles non como unha forma de obvialos. Todo o contrario a elipse constitué a maneira enfrontalos e, quizá, vencelos. Quizá, porque os hai que reaparecerán como pedras de Sísifo, nesa viaxe circular que parece a roda do mundo levarnos por novos camiños que en realidade son vellos. Algúns deses obstáculos ou percances identifícaos con clareza Inez Andrade Paes, tales como a meledicencia ou a envexa, a certeza inútil ou @s frasantes. Visto o que deica aquí dixemos, non sería xusto quedar coa imaxe do poemario como un conxunto de flores murchas, tristes, pois na vida hai de todo e o poema positivo, alegre ou de certeza fértil tamén está presente, aínda que sexa, por sinal, como o recoñecemento en bandeira e lembranza das voces d@s mort@s, desas voces eternas que con tanta frecuencia o show vital diario tende a ocultar como pasado e, xa que logo, desprezábel. Porén, cando falamos de poetas falamos de xente que loita contra o silencio, que combate o silencio coa flor (permítanme esta insistencia) da palabra. En todo caso, aquí xorde outro concepto tamén moi importante á hora de analizar o poemario e dexar imaxe xusta del. O silencio. Innegabelmente outra forma de elipse. Que formalmente se materializará en moitos poemas do libro, indicando pausa ou o salientando este tipo de cesura silenciosa cada unha das partes.

               Nos últimos tempos vense falando moito de resiliencia como a capacidade da persoa á hora de superar circunstancias traumáticas, que ben poderían ser a circunstancias ou obstáculos antes mentados. Porén non creo que esteamos diante dun caso de resiliencia  individual nin comunitaria, malia que a fronteira entre ambos sexa ás veces difusa. Non acho adaptación positiva á hora de superar adversidades. Non creo que se deba falar de actitude resiliente senón da actitude dunha persoa que non dubida en identificar obstáculos ou adversidades, esa enteireza está máis destinada a comprender (no posíbel) que a vencelos. O que si ofrece o poemario de Inez Andrade Paes é unha lectura resiliente, entendendo esta como forma de identificar adversidades vitais, e a necesidade de enfrontalos. De feito, todo o que vimos dicindo, camiña nese sentido. E que o mesmo percance reapareza pode demostrar que a resiliencia anterior non foi efectiva, o cal a invalidaría. A catarse non ten porque ser perfecta na voz poética, mais pode saír mellorada na mente de quen le.

               Outro factor imprevisíbel e que afecta moito ao vivir é o vento. O vento, esa imaxe da erosión que pode visitarnos en calquera momento e que, aínda que sexa porque con el marchan as palabras, resulta un fenómeno negativo.

               Quizá o refuxio máis seguro que a voz poética atopa son as palabras. As palabras, en realidade elas son a auténtica ponte, pois poñen en contacto a existencia afectada por factores externos coa sentimentalidade interna ou propia, materializando a reacción en palabras que son ponte tamén primeiro coa mesma voz poética (é a súa primeira lectora) e finalmente con quen lea o libro. Mais non só, todo o que deixa luz perforando as tebras é positivo, desde a familia á voz dos atepasados, aínda que non sempre clara o libro remata reivindicándoa como luz.

               Formalmente é un poemario complexo, diverso. Partindo da concepción do libro como realidade contínua, desaparece todo signo de puntuación (excepto as interrogacións) para dar imaxe dun constante fluír á vez que demanda a intervención de quen le salvándoo da inacción. Na primeira parte, o poema preséntase uniforme, aínda que xa aparecerán os silencios ou espazos en branco que fracturan o verso, en lugar doutros signos de puntuación convencionais. Despois xa é frecuente que no espazo en branco da folla aparezan dous corpos poemáticos, un na cima e outro no fondo, ás veces interponse algún asterisco, o cal non significa forzosamente unha ruptura co anterior, pois a ruptura equivale a deixar solventado o anterior e iso, como levamos vendo, é unha quimera case sempre. Rara vez o poema é logo (“Submissão”, “Ao mededicente”), sendo característca a expresión breve e concentrada, tanto que pode chegar a ser un único verso.

               Sobre a auga/dentro dela/ anda uma ponte é o resultado poético dunha voz que en plena madureza nos convida ao deleite formal como á reflexión. Unha dupla reflexión. Reflexión admirativa e activa sobre a perfección de ourive coa que se constrúe cada verso, sobre mestría á hora de concibir a estrofa e o corpo poemático. E tamén, naturalmente, sobre o contido.

               Inez Andrade Paes non necesita que digamos que se confirma como unha das voces poéticas imprescindíbeis en lingua portuguesa. Non o necesita, mais nunca está demais lembralo.

ASDO: Xosé M. Eyré Val

(membro da Asociación Galega da Crítica)

Poden pedilo á casa editora: https://glaciar.com.pt/product/sobre-a-agua-dentro-dela-anda-uma-ponte/

ALGÚNS POEMAS ESCCOLLIDOS

entre uma tose quase brutal

e um ciciar de pequeno animal

quis cantar

e o vento levoume a voz

……………………………………

chorarão ainda os Corvos procurando a claridade que lles tombou do corpo?

………………………………………..

não tentem erguer

o que foi destruído

os pedaços

por si

              já são aviso

………………………………………….

a luz raspando o negrume e o pensamento escrito

…………………………………..

o meu cabelo colorido

deixa de trança o teu lenço

da cor do vinho a tua  boca

há um sorriso longínquo

no teu silêncio

……………………………………………

leio a morte fugir

da própria morte que lhe foi consentida

e os gritos em redor

e as mãos cheias de sangue

de si               de outro           ou de algém

que mais além                 ainda aguarda

nas paredes das casas destruídas e sem mais por derrubar

as explosões são forma da mais miserável criatura que a arma segura

e mesmo esta             não sente

que a morte

é ela

que em sangue

fecunda

e deixa

o seu próprio feto

………………………………………………

a inveja é antiga

tropeça constantemente nas próprias feridas

lambe-se toda

fica espida

…DAS MULLERES

Título: Pecados veniais

Autora: Nazaret López

Editorial: Xerais

É como un magma, unha superficie burbullante na cal se acadan picos aquí e acolá. Mentres non nos toque a nosoutras tampouco pasa nada que non poidamos aturar. E se unha vez somos afectadas, malo será que volva acontecer. E así, e así ollamos con pecadenta indiferenza como son outras as prexudicadas. Ben podía ser este outro dos pecados veniais que se anuncian como contido da segunda entrega narrativa de Nazaret López, a carón da vinganza, a traizón, a envexa, a ira, as mentiras, a luxuria ou a avaricia que figuran na información editorial. Podía, mais eu nunca considerarei a indiferenza como pecado venial ou mal menor; todo o contraio, pois dela poden derivarse consecuencias moi graves. Xa en si o título, Pecados veniais, convida a unha lectura eufemística contrastiva coa verdadeira natureza deses pecados, que quen lea poñerá en cuestión en canto vaia deixando atrás cada un dos episodios do discurso.

               Dixen “cada un dos episodios” porque este non é un discurso xenericamente doado de clasificar. Por unha banda semellan episodios independentes, mais segundo se vai lendo comprobamos como eses episodios gardan certa contigüidade, de xeito que tamén se poden ler como un enredo único. É esta a lectura que aconsello. O discurso remata onde remata porque o libro sempre é finito, sempre ten que concluír, mais as situacións traumáticas que poden, e de feito fano, afectar á muller son moitas máis. Volveremos sobre isto. Mais agora convén salientar que o ganduxado estrutural dos diferentes episodios obedece a unha estrutura moi  calibrada, moi efectivamente calibrada. Pois se no comezo semellan episodios independentes logo nos iremos decatando de que forman parte do mesmo tecido argumental. Este traballo estrutural, executado con tanta pericia, desde o punto de vista técnico é todo un achado que ademais trae consigo outra consecuencia. Obriga a quen le a prestar atención, tanto sobre o que leu, como sobre o que está lendo e aínda sobre agrada ser lido; deste xeito cada novo episodio sorprende porque parece un enredo novo cando en realidade forma parte dun discurso único contado desde múltiples perspectivas e focalizando temáticas que problematizan a vida da muller, a vida da muller en canto a que é muller, o cal supón un status social (e mental) que levan (ben podería dicirse que obrigan) a observar determinados comportamentos impedidores do seu empoderamento.

               Entre eles, porque é unha parte do discurso que gratifica máis a lectura, e porque tamén supón novidade temática, quero salientar a historia da “señorita María Dolores”, contada en dúas partes e que achega os abusos sexuais dun cura sobre unha moza. Se xa os abusos sexuais a seminaristas (homes) teñen escasa aparición na nosa narrativa, cando as vítimas son mulleres, como aquí, xa nos vemos obrigados a falar de novidade. E se dixen que é unha parte do discurso que gratifica a lectura, débese a que está narrada de tal maneira que quen le empatiza constantemente con esa muller de vida tan pouco “interesante”, tan convencional a súa rutina vital, mesmo “beata”. O cal tamén supón outro reto narrativo no cal a autora volve demostrar unha pericia moi salientábel.

               Tamén hei de dicir que este discurso me lembrou aqueles que se escribían para que quen le puidera comezalo por onde quixera, sen ter que observar obrigatoriamente a disposición en que se presentan. O cal resulta tremendamente lóxico se temos en conta as palabras coas que iniciabamos esta crónica libresca.

               Evidentemente temos aquí un discurso realista, deses que nunca dubidamos da súa veracidade porque as mulleres que o protagonizan ben poden ser as que cruzamos na rúa ou coas que coincidimos en calquera lugar, sen que cheguemos nunca a sospeitar as contrariedades que empecen as súas vidas. Dixen “contrariedades” e, con toda seguranza, hai outras que veñen a significar cousa semellenate, mais ningunha, nin a escollida, me resultan suficientemente satisfactorias en canto ao seu contido.

               E se xa a temática resulta do máis suxestiva ademais de necesaria no camiño de chegar a que a muller viva a súa vida, a vida que escolleu e non  a que lle escolleron, con plena normalidade na súa autorealización como tal…Se ademais isto vén acompañado dunha estratexia narrativa tan eficiente como brillante na súa execución, entón, teñan completa seguranza, estamos referíndonos a Pecados veniais, e Nazaret López. Non o dubiden, un dos libros do ano.

ASDO.: Xosé M. Eyré

(membro da Asociación Galega da Crítica)

O AMOR COMO EIXO TEMÁTICO DA POESÍA E DA VIDA

Título: Estudo do caso seguido de Segunda tentativa

Autor: Mário Tiago Paixão

Editorial: Glaciar

Pode parecer contraditorio. E, sen dúbida, son. O feito de que o amor sexa o principal eixo gravitacional da vida humana. O feito de que nos últimos 50 anos a súa presencia como tema poético foi e vai en declive, ficando sobre todo como tema para adolescentes. Sen dúbida estamos vivindo unha época de transición; unha vez ultrapasado o amor romántico, unha vez que o propio concepto de humanitarismo flúe sen chegar a concerto, unha vez que o propio concepto do eu namorad@ non atopa  fronteiras entre as cales definirse univocamente, unha vez que a resposta ao namoramento se presenta como múltiple, variábel e á vez finita e infinita…sabido iso estamos en condicións de acceder á desdebuxada cartografía do amor nos nosos días e na poesía contemporánea. Nin moito menos desapareceu como tema literario, mais non é tan frecuente, insírese como un máis dos acontecementos vitais humanos (que á veces ten moito que ver co azar e, por suposto, coas limitacións que tanto mulleres como homes temos á hora de conservalo).

Neste panorama é moi grato atopar un poemario que o contempla como tema central, como tema central e non como insinuación máis ou  menos presente. Aínda que da insinuación volveremos falar, fique con clareza que este libro de poemas de Mário Tiago Paixão acha nesa tematización unha forma de individualización contrastiva: o amor deixa de ser un accidente vital máis para converterse no eixo tanto da vida como da poesía.

Mais na ecuación amorosa que presenta dous termos enidentificación (o eu namorad@ e o ti que corresponde), neste caso aparece un terceiro elemento. A poesía. A poesía que é, dunha parte, ponte verbal para expresar o sentimento. E tamén a poesía que é unha forma de beleza verbal pola cal o autor sente paixón. Paixón, esa palabra, si se pode considerar ponte o vértice unitivo. No cal aínda resta un outro elemento a considerar: quen le. De tal maneira o esquema resulta deste xeito:

– Ela, a muller, a amante, provocadora e receptora simultaneamente

– Ela é o verso, o poema, materialización verbal coa cal o poeta corresponde á beleza

– Mais o poema tamén é quen le

– E quen le sabe que o poema é (polo menos en parte) un espello de quen o escribiu e un estímulo ou espello (ás veces fracturado) de parecidas experiencias vitais propias.

                Quen le. Quen le é moi importante porque só nas súas mans e pensamentos está o enfechamento do proceso reflexivo que o poema propón ou insinúa. Os poemas, lonxe de seren expresión exaltada de verdades sublimes dunha fondura e beleza epatantes que só permitan a admiración de quen le, son breves achegamentos, na súa inmensa maioría, a algo tan transcendente como é o sentimento amoroso, e tamén tan inapreixábel, tan difícil de abranxer na súa tan deslumbrante extensión e importancia, que importa sobre claquera outra cousa o proceso tanto da escrita como da lectura e posterior reconsideración interior, porque o ser humano aínda non aprendeu a  transgredir as súas limitacións reflexivas. Séntese absolutamente marabillado, tanto como confuso e incapaz de poñer en palabras tanta grandeza. Xusto esa grandeza que é obxectivo, que é o caso de estudo na primeira parte do poemario. Xusto esa incapacidade que se pode apreciar na fotografía de Henri Cartier-Bresson onde un ciclista descende por unha curva que só ten unha mínima saída ou punto de fuga. Incapacidade fronte á grandeza que na segunda tentativa continúa. Non de debe entender esa segunda tentativa como resultado de impericia anterior. É só que a grandiosidade do sentimento vai ofrecendo diferentes puntos de fuga como diferentes achegamentos expresivos. Precisamente nesa segunda parte o poema adquire máis brevidade e consolida a necesidade de que quen le continúe as insinuacións dos versos antecedentes, sempre co pano de fondo do amor como experiencia vital única, sempre coa certidume única do poema como mellor fórmula para dar conta del. De tal xeito que o libro constitúe unha pretendida disección verbal na que ir sumando perspectivas que nos permitan acceso ao, se cadra, innomeábel ou multiforme tema do amor. Despois do afán totalitarista da Modernidade, esta é a saída fragmentaria que polo momento se foi atopando. Quizá nesa suma estea a única posibilidade de achegarnos á grandeza do amor. De aí que a focalización nun único poemario resignifique a verdadeira importancia que ten o tema, nas nosas vidas e na poesía.        

                Téñase en conta que falamos da  suma de achegamentos ou insinuacións, que teñen algo de revelación, revelacións sen contigüidade, insinuacións en forma de obsesión. Trapos ou farrapos desde que explicar(se) e comprender as diversas direccións e magnitudes do fenómeno máis humano das nosas vidas: o amor. A revolución defintiva. A que queda por facer.

A revelación da revolución. Porque, pensen, o amor non é un tema intimista e inocuo. Tamén pode ter dimensión política, fertilidade política. Experimenten. Sen fronteiras.

ASDO.: Xosé M. Eyré (membro da Asociación Galega da Crítica)

-Podem adquirilo aquí, e ben baratiño: https://glaciar.com.pt/product/estudo-de-caso-seguido-de-segunda-tentativa/

• A fotografía de Henri Cartier-Bresson poden vela aquí: https://jotabarros.com/grandes-fotografias-henri-cartier-bresson-hyeres-1932/
•  
• ALGÚNS POEMAS ESCOLLIDOS

Plano de tiro

O meu plano é amarte asssim assim sempre mesmo o meu

                                                                                    plano é este

Vive na linha acima desta no andar de cima desta casa

Nesta casa onde estou sentado para despois me deitar e

                                                                                                depois

Os versos ingénuos aparecem sem morte que ponha fim

                                                                     ao meu primeiro plano

Á necessidade de fazer plnaos e d e atirar par não atingir

                                                                            e viver assim asssim

Mesmo

o meu plano é esta hora sempre

por este quarto os versos desta cama são lençois e

                                                concretizam o teu corpo imaginado

onde sem morte se vive de novo na linha acima desta

                                                                  neste poema a esta hora

entre palavras ingénuas protas a imaginar un plano

                                                                             inconceto

Ordem

Simples:

A regularidade da maré a incerteza do vento o brillo do

                                                                      sol pelo filtro UV

A velocidade do segundo classificado nos 100 metros

                                                                                              planos

As tentaivas que partlhámos

E o poema a ser era planta vascular

Património

Sentados á mesa

Eu tu os mais velhos

Os que sabiam mais

Que se foram quando nós ficamos

Com as palavras de outro tempo

A mesa ficou con nos

Destapada

Com os bancos corridos a doer

Sem apoio para as costas

Quando nos levantarmos mais velhos não sei

SE teremos palavras para deixar

#23

Clandestino como o bar e o teu sorriso.

és o moento en movimento

e a origem das espécies

e sei que começas e terminas nas palavras que vives

(sen título) (Todos os sen título pertencen á Segunda tentativa)

 A minha vontade por dizer

Tem o teu nome

háma-se o teu cheiro húmido

De terra ou pele

(sen título)

Insensível

Como um homem estrangeiro ao seu corpo

Que não pode  não sabe

Dizer o próprio corpo

Proscrito num exílio incessante obrigatório

Doce até

E á procura

(sen título)

Abraças-me na plenitude do teu corpo

De árbore sob luz de outono

Uma folha bastaria par amim

Uma flor resistente

Sobrevivinte á passagem do tempo

Ao incêndio consentido do teu corpo

(sen título)

A atracção é o motor das coisas

A força da gravidade que nos derruba

ENTRE BEIRAS

Título: A agonía das folerpas

Autor: Óscar Reboiras Loureiro

Editorial: Galaxia

As cousas pasan así. Se a última narrativa de que escribín tiña como eixo terras estremeiras con Asturies, a casualidade leva a que o romance do que vou escribir agora se deslocalice deica o Xurés, un teriitorio aínda menos frecuentado nas nosas letras que o anterior. O que si teñen en común os dous discursos é o protagonismo feminino, e a necesidade de esclarecer mortes. Se no de García Mañá era unha morte, neste son varias. Se o de García Mañá (Non era de Taramundi) contaba cunha protagonista central basyante clara, neste romance de Óscar Reboiras hai unha intención máis evidente de que o discurso sexa coral mais sen que iso dilúa de todo o protagonismo femino, outra muller moza. E non é que teñamos intención de facer crítica comparativa, porén se vemos os dous discursos en conxunto podemos observar como o rol pesquisador máis habitual neste tipo de textos vai tendendo cara a unha categorización máis neutra da personaxe central, xa lonxe daqueles pesquisadores cínicos, antiheroes, ou perdedores vitais, e tamén estes enredos camiñan de cara ao protagonismo pesquisador coral, xa non éxiste un protagonismo claro de quen pesquisa senón que, como esta actividade vén sendo realizada por diversas personaxes, é a acción converxente a que fía o esclarecemento do elemento que alterou o satus quo das cousas no comezo do enredo. Paga a pena esta observación, que nos permite enxergar como a narrativa vai derivando de cara a unha faciana onde o realismo se impón na procura de meirande verosemellanza.

No particular caso que nos ocupa, Fina, a personaxe central é unha xornalista inexperiente que, por casualidade dá cun escenario onde se descobren moitos cadáveres, pertencentes a distintas épocas históricas e sendo mortos de diferentes idades. A partir de aí o romance preséntanos a vida nas parroquias estremeiras do Xurés. Fina persegue escribir un artigo de portada que lle faga un nome no oficio xornalístico e é a personaxe central. Mais o que en realidade imos lendo é un discurso que trata levar á tinta a vida nunha paraxe tan afastada como é o Xurés. É dicir, a faciana realista do enredo fica diáfana, e aínda máis cando este se bifurca en dous momentos históricos diferentes, pois dá para contrastar a vida no medio século pasado e hoxe en día. Así xa xuntamos dúas caras do prisma narrativo. E hai máis. Percíbese cando entra en escena a parte histórica, todo o que ten que ver coa Carbonaria portuguesa. Non se afonda moito nela, dá a impresión de que o camiño nos leva cara ao best-seller desde esa pátina de misterio que se desprende, coa súa simboloxía incluída. Mais é suficiente esta nova faciana para, primeiro reforzar o verismo e, como xa dixemos antes, poñernos diante a posibilidade do best-seller. E aínda hai máis, porque con eses elementos tamén beirea o enredo negro Entre todo isto, a coralidade do enredo, as diversas caras do prisma narrativo, entre todas esas beiras, é mérito manter o suspenso de xeito que o romance non se nos caia das mans, pois o interese lector varía dunha faciana do prisma a outra.. E malia que ese interese creado na lectura podía ser máis claro e contundente, a verdade é que se logra suficientemente.

No noso xuízo hai un tipo de lectura, unha focalización lectora desde cal gaña moito este romance, primeiro do autor. Trátase da mentira das aparencias, é moi vello iso de que as aparencias enganan, mais aquí vén moito a conto porque detrás do que parece sempre está o que é, tanto nas personaxes como nos feitos. O cal non deixa de ser convite para unha lectura activa.

Por riba dalgunhas grallas (no uso do pronome persoal átono, na acentuación…) o discurso pretende amenidade desde o comezo, e ese certo desenfado narrativo cáelle ben á inxenuidade dalgunhas personaxes, sobre todo Fina. Porén, desde o punto de vista técnico este tipo de enredos demandan un remate climático, levar o discurso máis alá pode resultar perigoso. E aquí sucede, malia que a homenaxe final ao Resurrection Fest, coa que remata o romance, parece continuación lóxica da liña discursiva empregada, nin lle acae ben que sexa tan longa nin tan obvia, nin tampouco o sensibleirismo que pode supoñer para quen le.

Ora ben, lembren, Óscar Reboiras Loureiro, poñan moita atención en próximas entregas.

ASDO.: Xosé M. Eyré (membro da Asociación Galega da Crítica)

ARREDORES DE SI

Títulos: Espíderman & Enser

Autorías: Lúa Mosquetera & Marcos Lorenzo

Editorial: Galaxia

Inaugura Galaxia nova colección, denominada “Heterodoxos”. “Contra os dogmas,  os prexuízos, as consignas e os tópicos. Contra o optimismo dos escépticos, contra o pesimismo dos fanáticos. Para todas elas e eles, contra todos e todo,  para provocalos, para alzalos, para que esperten dese turbio soño dos xustos”, segundo se pode ler na información editorial. Ou o que é o mesmo, unha colección para dar voz a quen vive e se expresa nas marxes, reactivo para provocar reflexión como primeiro método inconformista, a cal pode dar lugar escritas anovadoras tanto tematicamente como formalmente (ou as dúas cousas á vez, que xa sería notición). E os dous títulos escollidos son estes que hoxe imos comentar, comezando polo segundo número e rematando co primeiro, pois desta forma enfiaremos mellor o discurso que  imos elaborar.

Quizá haxa xente á cal o nome de Lúa Mosquetera lles soe a novo, mais quen segue con fidelidade a poesía galega ha saber que esta autora xa editou dous poemarios, en 2018 e 2020. Porén, na nosa opinión, a principal novidade vén por outro camiño, pois utiliza como método de divulgación da súa poesía o spoken word, a poesía na súa dimensión oral, falada, recitada. As autorías que optan por este tipo de divulgación, máis económica e rápida que a escrita, adoitan nuclearse a redor dos Poetry Slam, sendo Lúa vencedora no celebrado en Compostela, cun poema presente neste título, e tamén no ARitmar do ano pasado. Aínda que haxa xente para a cal isto  é unha novidade, cómpre dicir que é plataforma moi usada fóra das nosas fronteiras, moi especialmente no Brasil, pois desta forma a divulgación non asume custos máis que o de desprazarse ao lugar onde se celebra a competición…resulta unha forma divulgativa á que adoitan acceder autorías que teñen difícil acceso á publicación en papel, por exemplo pola color da pel ou pertenza étnica. Tamén son eventos cidadáns, xa que se celebran fundamentalmente en cidades.

Dito isto como información necesaria preliminar, tamén é certo que a lectura se pode ver condicionada pola descoñecida dimensión oral do texto que lemos, o cal supón que algún poema tecnicamente mellorábel en voz da autora poida resultar que a técnica mellorábel funciona. Do resto esta é unha poesía de proximidade, unha poesía na cal o eixo temático se sitúa no cotián, no que vivimos todos os días. Un espello da rutina que non necesita deformala para chamar a nosa atención, senón expoñela de xeito que fique claro o cárcere que supón para a persoa ao impoñer límites cotiáns que debuxan a zona de confort na que nos sentimos seguros. Pois ben, esnaquizar esa zona de confort é o obxectivo principal da poeta e, certamente, consegue como mínimo inquietarnos. Velaí a súa principal virtude, pois formalmente non engade nada novo.

Pola súa banda, Marcos Lorenzo tampouco é ningún descoñecido. Ora ben, os arredores de si que Lúa poetizaba non deixan de estar presentes nos textos de Enser, porén de maneira distinta. Aínda que o autor dispón un preámbulo no cal explica o contido do libro, composto en realidade por microrrelatos (escritos moi breves, sen enredo, con epifanía; dentro dos cales estarían os aforismos, unha fórmula que lle dá moito rendemento), e ás veces beireando a poesía, ás veces con desenfado mais sempre de xeito que en le se sinta afectado e reaccione, ben como desengano sufrido pola lectura ben como pensamento alternativo ao exposto. Alternando tamén fondura de pensamento con apreciacións oportunas mais próximas ao xogo conceptual. E os que non son microrrelatos, constitúen textos moi breves exentos de epifanía ou catáfora, porque esta non sempre é acadada. Evidentemente, tanto os microrrelatos como os textos moi breves tamén se achegan moito á filosofía exposta en cápsulas breves e puntuais. En todo caso resulta un convite/provocación a executar unha das facultades humanas máis adormecidas: a de pensar, a de non conformarse co espectáculo que nos envolve en forma de criterios e opinións prefabricadas para dirixir as nosas vidas entre lindes de confort persoal que non resulten problemáticos ou incómodos nin para os poderes dos que proceden nin para o resto de proximidades humanas.

Agora xa saben porque titulei estas liñas como “arredores de si”.

ASDO.: Xosé M. Eyré (Membro da Asociación Galega da Crítica)

 A MORTE DO ENXEÑEIRO

Título: Non é de Taramundi

Autor: Luís Manuel García Mañá

Editorial: Galaxia

Unha nova entrega de García Mañá sempre esperta expectación. E como el é fillo estremeiro (nai e pai, pai de Taramundi e nai da raia con Portugal)e  téndose dedicado con esmero e perseveranza difusión e coñecemento do Couto  Mixto, era lóxico pensar que nalgún momento podería voltar o ollo narrativo cara a Taramundi, como unha maneira de resolver unha débeda que lle quedara aniñada nos recovecos da memoria. Pois ben, aquí temos este romance curto ou novela para saldala.

Non é exactamente en Taramundi onde acontece o enredo, senón que a meirande parte del ten como escenario a vila de Vilaoudriz, a onde regresa unha moza inglesa, filla dun enxeñerio inglés e dunha galega, coa pretensión de esclarecer os pouco claros motivos da morte do seu proxenitor. O feito de que a protagonista sexa muller e inglesa, debería axudar a contrastar a realidade das mulleres rurais galegas coa dunha estranxeira que mora nunha cidade estranxeira e próspera. E, en parte así é mais non se decidiu o autor a explorara esta vía con  decisión. E tamén non ao revés, malia ficar ben claro que é ollada con reparo e curiosidade, a relación con Julia podería ser máis rica nese sentido, dicimos especialmente con Julia porque é a muller coa que máis relación ten.

Visto o visto, o esclarecemento das circunstancias en que se produciu a morte do enxeñeiro inglés é o único fío narrativo do que se tira partido, de xeito que estamos perante un discurso detectivesco a varias mans, pois á sagacidade da protagonista hai que xuntar outros adxuvantes corais decisivos, como o xuíz de paz, o avogado, o mesmo xuíz que cooperan na resolución do caso ou Pepín, o condutor de alugueiro. En ningún momento se pretende unha focalización propia do xénero negro, é dicir: a análise da forma de vida (non sempre marxinal) do mundo da delincuencia. Dicimos isto porque ás veces conflúe o discurso detectivesco ou policial co xénero negro. Andrea Camillieri é un bo exemplo. Mais Montalbano, para a resolución dos actos delitivos sempre bota man dun preciso coñecemento da vida e ambientes en que se moven as vítimas, cousa que non sempre entenderon os seus imitadores, algún deles galego.

O desenvolvemento das pesquisas ten lugar ao longo de dúas semanas e cada capítulo leva o nome dese par se semanas. E vaise producindo de xeito que a administración da información que obtén a protagonista é a mesma á que ten acceso quen le. O suficiente como para tirar da lectura curiosa, sen deixar demasiadas pistas, nin insinuar posíbeis culpábeis alén de condutas pouco ortodoxas para un universo rural de mediados do século pasado en que teñen lugar os feitos.

A nivel de escrita non podemos dicir que este sexa un título á altura do resto que conforman o corpus do autor, de redacción bastante máis coidada, puída, esmerilada. De xeito que, alén do proceso pesquisador da morte do enxeñeiro, mantense como foco principal de atraemento lector o feito da localización do enredo nunha xeografía moi pouco transitada na narrativa galega, a das terras fronteirizas entre Galiza e Asturias pola parte norte, aínda que retemos na memoria Ninguén queda (Brais Lamela, Euseino?, colección Rüa do Lagarto) pola súa actualidade, e outros autores como Jaureguízar a teñan visitado, o certo é que as terras de Taramundi pouco máis que mencións acadan na nosa narrativa, sendo esta de García Mañá a que presenta ese escenario con convicción.

ASDO.: Xosé M. Eyré

(Membro da Asociación Galega da Crítica)

QUE NADA SE ESQUEZA PORQUE A MALDADE NUNCA DEIXA DE EXISTIR

Título: Carolina

Autor: Alberto Canal

Editorial: Xerais

E haberá aínda quen siga dicindo, medio despectivamente, “outro enredo sobre Guerra Civil? Na miña experiencia como lector debo ter lido máis dun 90% do que na ficción galega se ten escrito sobre a Guerra Civil e as súas consecuencias, non son poucos títulos, e ningún, absolutamente ningún, deixou de sorprenderme. Pódese ter maior ou menor acerto literariamente falando, porén, o seguro, a invariante é que a maldade ten mil caras e nunca, absolutamente nunca, poderemos dar por finalizada a súa exposición. Non é a primeira vez que Alberto Canal escribe sobre a guerra, os efectos da guerra, xa o fixera en O  amor nos escuros días de BIkernau (2016), agora, en Carolina, en lugar de na segunda Mundial o obxectivo é a Guerra Civil e as súas consecuencias…até a actualidade. En concreto presenta unha forma de tortura que deica agora descoñecía, a de guillotinar os dedos que se usan para ler e escribir. Mais non é ese o único aspecto do enredo que debemos salientar. Hai outro que me parece de moita valentía traelo á ficción porque poucas autorías galegas tiveron o suficiente valor como  para tratar o darwinismo social como algo que está sucedendo, que está sucedendo e  ten unhas implicacións éticas, morais e inhumanas tan terríbeis que, deixalo no esquezo, é tanto como ser cómplice da brutalidade. Concretamente é achegándonos ás páxinas centrais do romance cando aparece, xunto da inacción fas forzas de seguranza e intelixencia estatais cando deixan que grupos violentos de extrema dereita e extrema esquerda se maten entre si, esa tamén unha forma de complicidade non só da morte dos extremistas senón tamén das vítimas colaterais que se poidan producir e, de feito, se producen con máis frecuencia da pensada porque estas mortes case sempre fican no anomimato.

O romance presenta outra variábel non  moitas veces tratada, a das familias afectas ao réxime fascista que dalgunha maneira colaboraron para que @s perseguid@s puideran zafar das garras represoras. Neste caso é a familia de Rosalía Mera  a que dá acubillo a Carolina Ernau, namorada de Tristán Ulloa, que á súa vez é agochado nunha escura escavación que tamén serve para ocultar libros prohibidos pola censura do réxime fascista. Non é menor a imaxe dos libros agochados en túneles, porque dependendo do momento histórico, estes nunca deixan de existir; por sinal, hoxe por hoxe, é o túnel do silencio o que oculta socialmente os libros, maiormente os libros escritos en lingua galega, que  padecen a censura dun mercado onde o castelán os arrecanta cada vez máis.

Por se aínda non dei conta de suficientes motivos que atraian a súa lectura, continuarei dicindo que este enredo sobre a Guerra Civil remata no presente, pois denuncia a existencia de grupos nazis (o de neonazis parece un eufemismo) que non só é que existan baixo a complicidade das “autoridades” senón que son o elo final ( de momento) dunha cadea que os amamanta a través da historia desde os mesmos días de Hitler. Precisamente esta demostración paréceme que debe ocupar un importante espazo cando se fale deste romance de Alberto Canal. Que exista unha vinganza, e existe, non deixa de ser máis xustiza  poética ca outra cousa. Queden co que lles dixen, as razóns non llelas vou contar.

E se queren máis, tampouco  son moitas as veces en que unha “guerrileira” é o centro do enredo.

Desde o punto de vista técnico salienta a imbricación dos dous momentos históricos, o actual en que un xornalista investiga o relativo á historia de Carolina…e o pasado en que se desenvolve. Do resto, Alberto Canal non é autor de andar buscando voltas aos enredos que relata, opta por contar en liña, en dúas liñas progresivas que se atoparán no remate, tanto desde a progresión temporaria como da cadea causal que comeza no inicio da investigación. Esta é unha forma de que quen le se sinta cómodo na  lectura, e tamén de que a barbarie nunca perda o seu contexto, nin o actual nin o do pasado, de xeito que fique nítido.

Eis un romance valente, que engade ao seu valor literario o da denuncia social. Se o romance negro italiano non dubidou en denunciar o fascismo, se o romance negro francés tampouco tivo reparos en sacar á luz trapos sucios da extrema dereita…imos aquí contentarnos con catro investigadores ou investigadoras moi listiñ@s á hora de resolver enredos socialmente inócuos mentres tapan outros que sangran os alicerces da sociedade e da xente de ben? Afortunadamente temos autores como Alberto Canal que poñen o romance negro galego á altura da francesa (Jérôme Leroy, por sinal), da Italiana (comezando por Camillieri, por sinal) ou grega (Petros Márkaris, por sinal) e que fan lembrar algúns dos mellores títulos de Xavier Quiroga ou o último de Adolfo Caamaño. Esta non é literatura xoguete. É literatura que reivindica o valor dos libros como transformadores sociais, das mulleres como loitadoras antifascistas e denuncia como o máis negro do fascismo segue habitando entre nós.

Eis unha novela actual, valente, incómoda, útil e por iso mesmo inmortal, xa que os xoguetes logo fartan e se esquecen, sexan literarios ou non. E lerana en galego, non é desas que se poden chamar edicións bilingües, e vai ter moito menos eco social do que merece, e tampouco parece do gusto de quen se afana en traducir, a xulgar polos títulos que escollen.

Léano, se queren, as escondidas, como se di na presentación editorial, mais abran todas as fiestras para que o seu contido non sexa a ninguén descoñecido.

ASDO.: Xosé M. Eyré

MUNDOS EN CONTRA

Título: Deixádenos remar

Autora: Ana Cabaleiro

Editorial: Xerais

Hei de comezar reflectindo que ese título leva acompañándome os últimos 22 anos, na forma dunha pintada que lía nunha esquina de Esteiro cada vez que pasaba por alí, e facíao a miúdo. Sempre me resultou fondamente e evocador, nunca preguntei a que conflito remitía, en parte xa o imaxinaba sabendo a importancia do remo naquela parroquia muradá. Porque cando alguén rema pode que o faga cun determinado destino, ou non, pode que remar sexa o propósito que se persegue; remar, adentrarse e viaxar polo mar nunha embarcación na cal sumamos o noso esforzo a outros que coadxuvan co mesmo fin. É clásica a metáfora do mar como símbolo da vida, mais neste caso ten moito que ver con ela, pois remar é o mesmo que navegar pola vida, de xeito que o título se converte nunha reivindicación tanto da liberdade como, irémolo vendo segundo lemos, do xeito que a xente escolle para facelo.

Escolle? Realmente a xente pode escoller o modo en que vive? Esa é unha pregunta moi fonda. Aínda que pertinente, moi pertinente nesta lectura, a reivindicación non é tanto da forma de vida escollida ou non como da forma de vida que a xente vai construíndo nesa loita diaria que é vivir. No caso desta novela de Ana Cabaleiro, o que desata a reivindicación é o levantamento dunha urbanización nun arrabalde dunha cidade que se pode identificar como Santiago de Compostela. Entón chocan dous mundos ben diferentes. O caótico, se se quer (porque tantas veces é así) e tamén persoal modo habitacional do arrabalde, e cando dicimos persoal queremos indicar que nos arrabaldes as edificacións obedecen máis ás preferencias ou posibilidades de construción da xente humilde…que á planificación e uniformidade representada pola urbanización de chalés acaroados. Este é o conflito ao cal Ana Cabaleiro dá voz a través das personaxes que teñen que enfrontalo día a día, mediante monólogos. Monólogos interiores que cumpren ben a función de transmitirnos tanto a sensibilidade propia de cada personaxe como a de facer progresar a lectura con interese. Neste caso, a variedade de personaxes alicerza unha novela coral que permite puntos de vista particulares tecedores de biografías esforzadas, traballadoras e humildes e diferentes. Monólogos interiores é a definición que tradicionalmente se lles dá a este tipo de escritas. Porén eu penso que están máis concebidos como diálogos con quen le, si, diálogos nacidos da ansia da autora por comunicar con quen le desde a voz de cada personaxe.

Certamente, a lingua igual se podería mellorar, algún calco semántico do castelán vimos na fraseoloxía, porén tamén compre ter en conta que o rexistro lingüístico é coloquial (iso tamén podería ser unha oportunidade para que o léxico fora máis variado) e cumpre ben a función encomendada de proporcionar unha lectura áxil, efecto que a autora procura xuntamente co de manter o interese lector. Interese que, xa escribimos, se mantén sen fisuras en boa parte debido a unha estrutura de voces alternantes  moi estudada, pois á vez nos vai movendo non só polas diferente sensibilidades senón tamén polos diferentes lugares que conforman o arrabalde, de modo que teñamos unha visión o máis completa posíbel dese cosmos particular.

Non o dixen aínda, mais as protagonistas son mulleres. Por se alguén o precisa saber indicámolo agora, aínda que, a estas alturas, nin pode sorprender nin tampouco debe importar porque que as personaxes sexan masculinas ou femininas literariamente é indiferente salvo para aquelas persoas que gustan especialmente das personaxes femininas.

Obviamente a novela de Ana Cabaleiro está na moda de discursos que tratan de reproducir o día a día cotián, preferibelmente desde voces en primeira persoa. É dicir, o universo inmediato que nos envolve. Un tipo de realismo humanitarista que ten, nesas voces en primeira persoa, tanto a virtude (é máis doado empatizar con ela) como a fronteira (fenómenos sociais de maior alcance fican fóra). Quero salientar este tipo de “humanitarismo do eu e do cotián” porque me parece resposta a unha sociedade na que priman as masificacións, dentro das cales o individual tende a desaparecer ou ficar minimizado como partículas perdidas no caos totalitario. A este respecto non cómpre esquecer grupo abeliano, de Cid Cabido, alló polo 1999, que xa avisaba desta situación á que agora o relato individual do cotián trata de facer fronte. Non é, o de CId Cabido, o único caso, por sinal, tamén se debería entender o Males de cabeza (2001, Fran Alonso) no mesmo sentido..

ASDO.: Xosé M. Eyré

(Membro da Asociación Galega da Crítica)